اوقات نماز

---

نماز‌های یومیه هفده رکعتی، از مهم‌ترین اعمال عبادی مسلمانان و در پنج نوبت صبح، ظهر، عصر، مغرب و عشاء خوانده می‌شود. هر یک از این نمازها دارای اوقات مخصوص، فضیلت و مشترک بوده و بر مکلف واجب است هر روز آن‌ها را در اوقاتش بجا آورد.

۱ - تعریف اصطلاحات

---

وقت فضیلت: قسمتی از وقت نماز است که نماز در آن وقت دارای فضلیت است و خارج از آن وقت، فضیلت وارد شده را ندارد؛ مثل اول وقت.
وقت اختصاصی: قسمتی از وقت نماز است که مختص به همان نماز است که اگر در آن وقت مخصوص، عمدا نماز واجب ترتیبی دیگری خوانده شود؛ نماز باطل است. مثلا در نماز ترتیبی ظهر و عصر و مغرب و عشا، که اگر هر کدام در وقت اختصاصی دیگری خوانده شود؛ نماز باطل است. پس اگر فردی در آخر وقتِ نماز ظهر و عصر(نزدیک مغرب)، فقط به اندازه یک نماز چهار رکعتی وقت دارد؛ باید نماز عصر بخواند، هر چند که نماز ظهر را نخوانده باشد.(البته «اگر کسی اشتباهاً نماز ظهر یا عصر را در وقت مخصوص دیگری بخواند، نمازش صحیح است».)
اول وقت: لحظات آغازین انجام تکالیف با وقت معین، است. ادای نماز در اول وقت، مستحب مؤکد و تأخیر آن از اول وقت جز در مواردی مثل نماز جماعت و غیره، که تأخیر افضل است، مکروه می باشد.
آخر وقت: لحظات پایانی زمان انجام تکالیف دارای وقت معین، است. با درک آخر وقت نمازهای یومیه، حتی به اندازۀ یک رکعت، نماز به نیت اداء، گزارده می شود.
شاخص: چوب یا چیز دیگری را که برای معین کردن ظهر، به زمین فرو می‌برند، شاخص گویند.

۲ - وقت اختصاصی نمازها

---

وقت‌ نماز ظهر و عصر از هنگام ظهر تا مغرب است، که از اول آن به مقدار ادای نماز ظهر بر حسب حال و وضع نمازگزار، وقت اختصاصی نماز ظهر است و چنین وقتی از آخر آن، وقت اختصاصی نماز عصر است و بین این دو وقت مختص، وقت‌ مشترک نماز ظهر و عصر است.
وقت نماز مغرب و عشا در حال اختیار از مغرب تا نصف شب است که از اول آن به مقدار ادای نماز مغرب بر حسب حال و وضع نمازگزار، وقت اختصاصی نماز مغرب است و چنین وقتی از آخر آن، وقت مختص نماز عشا است. و بین این دو وقت مختص، وقت مشترک نماز مغرب و عشا است.
•وقت اختصاصی نماز عشاء: به اندازه خواندن یک نماز چهار رکعتی برای غیر مسافر و یک نماز دو رکعتی برای مسافر در آخر وقت نماز عشاء (نصف شب)، وقت اختصاصی نماز عشاء است.(یادآوری دو نکته در این باره لازم است:
اول: هر گاه انسان عمداً نماز عشاء را تا نصف شب نخواند، وقت آن گذشته و باید قضا کند، امّا اگر به واسطه عذری نخوانده باشد، باید تا قبل از نماز صبح به جا آورد و نماز او ادا است.
دوم: برای محاسبه نصف شب بنابر احتیاط از اول غروب آفتاب تا اذان صبح محاسبه می شوند. وسط این زمان، نیمه شب می‌باشد.)
(اگر کسی نماز مغرب و نماز عشاء را از نیمه شب تأخیر انداخت از روی ناچاری مانند خواب، یا فراموشی و مانند آن، یا عمدا" تأخیر انداخته باشد. احتیاط این است که تا طلوع فجر، نماز مغرب و عشاء را به قصد مافی‌الذمه بخواند و اگر تا طلوع فجر، به مقدار هر دو نماز وقت باقی نمانده باشد احتیاطا" نماز عشاء را به جا آورد و احتیاط بیشتر این است که نماز مغرب و عشاء را پس از وقت به ترتیب قضا کند).

۳ - وقت فضیلت نمازها

---

وقت فضیلت نماز صبح از اول سپیده تا پیدا شدن سرخی از طرف مشرق است و شاید پیدا شدن آن هم‌زمان با «بالا آمدن» و «بازشدن» و «روشن شدن صبح» که در روایات به آن تصریح شده است باشد. و وقت فضیلت نماز ظهر از اول ظهر است تا وقتی که سایه جدید شاخص به‌اندازه خود شاخص بشود. بنابر اظهر شروع وقت فضیلت نماز عصر وقتی است که سایه شاخص به چهار قدم یعنی چهار هفتم شاخص برسد؛ اگرچه بعید نیست که ابتدای وقت فضیلت نماز عصر موقعی باشد که به مقدار خواندن نماز ظهر (از ظهر) گذشته باشد. و «پایان وقت فضیلت عصر وقتی است که سایه جدید شاخص دو برابر خودش گرددو» و وقت فضیلت نماز مغرب از مغرب تا ازبین‌رفتن شفق یعنی سرخی طرف مغرب می‌باشد اول وقت فضیلت نماز عشا موقع ازبین‌رفتن شفق است و تا یک‌سوم شب ادامه دارد.

۴ - وقت مشترک نمازها

---

وقت مشترک نماز ظهر با عصر: پس از وقت مخصوص نماز ظهر تا چهار رکعت مانده به‌ مغرب را وقت مشترک گویند.
وقت مشترک نماز مغرب با عشاء: پس از وقت مخصوص نماز مغرب تا چهار رکعت مانده به نیمه شب.

۵ - اول وقت و آخر وقت نمازها

---

اول و آخر وقت نماز ظهر: از زوال ظهر، هنگامی که سایه شاخص به طرف مشرق شروع به زیادتر شدن کند وقت نماز ظهر و به مقدار چهار رکعت مانده به مغرب آخرین وقت اقامه نماز ظهر می‌باشد.
اول و آخر وقت نماز عصر: پس از نماز ظهر (به مقدار چهار رکعت از اول زوال گذشته) تا مغرب است.
اول و آخر وقت نماز مغرب: از مغرب (زمان از بین رفتن سرخی پس از غروب آفتاب در طرف مشرق) تا به مقدار چهار رکعت مانده به نیمه شب است.
اول و آخر وقت نماز عشاء: پس از نماز مغرب (به مقدار سه رکعت از اول مغرب گذشته) تا نیمه شب است.

۶ - ظهر شرعی

---

اگر چوب یا چیزی مانند آن (شاخص) را، راست در زمین هموار فرو برند، صبح که خورشید بیرون می‌آید، سایه آن به طرف مغرب می‌افتد و هر چه آفتاب بالا می‌آید این سایه کم می‌شود و در شهرهای ما در اوّل ظهر شرعی به آخرین درجه کمی می‌رسد و ظهر که گذشت، سایه آن به طرف مشرق برمی‌گردد و هر چه خورشید رو به مغرب می‌رود، سایه زیادتر می‌شود. بنابراین، وقتی سایه به آخرین درجه کمی رسید و دو مرتبه رو به زیاد شدن گذاشت، معلوم می‌شود ظهر شرعی شده است؛ ولی در بعضی شهرها مثل مکه که گاهی موقع ظهر سایه به کلّی از بین می‌رود، بعد از آن که سایه دوباره پیدا شد، معلوم می‌شود ظهر شده است.

۷ - وقت مخصوص و مشترک

---

وقت مخصوص و مشترک برای اشخاص فرق می‌کند؛ به طور مثال، اگر به اندازه خواندن دو رکعت نماز از اول ظهر بگذرد، وقت مخصوص نماز ظهر کسی که مسافر است، تمام شده و داخل وقت مشترک می‌شود و برای کسی که مسافر نیست، باید به اندازه خواندن چهار رکعت نماز بگذارد.

۸ - معنای نصف شب در اوقات نماز

---

احتیاط واجب آن است که برای نماز مغرب و عشاء و مانند این‌ها شب را، از اول غروب تا اذان صبح حساب کنند و برای نماز شب و مانند آن تا اوّل آفتاب حساب نمایند.

۹ - احکام وقت نماز

---

۱- موقعی انسان می‌تواند مشغول نماز شود که یقین کند وقت داخل شده است، یا دو مرد عادل به داخل شدن وقت خبر دهند.
۲- کسی که به اندازه خواندن یک رکعت نماز، وقت دارد، باید نماز را به نیت ادا بخواند؛ ولی نباید به عمد نماز را تا این وقت تأخیر بیندازد.
۳- کسی که مسافر نیست، اگر تا مغرب به اندازه خواندن پنج رکعت نماز وقت دارد، باید نماز ظهر و عصر هر دو را بخواند و اگر کمتر وقت دارد باید فقط نماز عصر را بخواند و بعد نماز ظهر را قضا کند؛ و اگر تا نصف شب به اندازه خواندن پنج رکعت نماز وقت دارد، باید نماز مغرب و عشاء را بخواند و اگر کمتر وقت دارد، باید فقط عشا را بخواند و بعد از آن نماز مغرب را بخواند و به احتیاط واجب، نیت ادا و قضا ننماید (یعنی به نیّت مافی الذمه بخواند).
۴- کسی که مسافر است، اگر تا مغرب به اندازه خواندن سه رکعت نماز وقت دارد، باید نماز ظهر و عصر را بخواند و اگر کمتر وقت دارد، باید فقط عصر را بخواند و بعد نماز ظهر را قضا کند، و اگر تا نصف شب به اندازه خواندن چهار رکعت نماز وقت دارد، باید نماز مغرب و عشاء را بخواند و اگر کمتر وقت دارد، باید فقط عشاء را بخواند و بعد مغرب را بدون نیت ادا و قضا به جا آورد، و چنانچه بعد از خواندن عشاء، معلوم شود که به مقدار یک رکعت یا بیشتر وقت به نصف شب مانده است، باید فورا" نماز مغرب را به نیت ادا به جا آورد.
۵- مستحب است انسان نماز را در اول وقت آن بخواند و راجع به آن خیلی سفارش شده است و هر چه به اول وقت نزدیک‌تر باشد بهتر است، مگر آنکه تأخیر آن از جهتی بهتر باشد، به طور مثال صبر کند که نماز را به جماعت بخواند.

۱۰ - پانویس

---